سرمه‌کشیدن مردان هم مثل متعه، از اون سنت‌های فراموش شده است!

آنچه در ادامه می‌آید، مقاله‌ای شامل 40 حدیث است که در سه موضوع «آثار و فواید سرمه»، «جنس و نوع سرمه» و «دعاهای زمان سرمه کشیدن» پرداخته است.

^منبع

پیشگفتار:
امروزه مسأله پیشگیری در محافل پزشکی و بهداشتی بطور جدّی پیگیری می‌شود و به مردم نیز سفارش میگردد، در حالی که اگر نگاهی گذرا به احکام سعادت بخش اسلام داشته باشیم، بوضوح و روشنی در می‌یابیم که اسلام عزیز در هزار و چهار صد سال پیش پا فشاری و تأکید عجیبی بر پیشگیری در مسائل معنوی و مادّی نموده است، تا جامعه اسلامی و مسلمانان هم از آلودگی به بیماریهای روحی و اخلاقی و روانی مصون بمانند، و هم بدن و جسم آنان مبتلا به امراض و ناراحتی‌های مختلف نگردد، و در یک جمله کوتاه عمل به دستورات نجات بخش مکتب تکامل یافته اسلام، زمینه‌های آلودگی به بیماریهای جسمی و روحی را از بین می‌برد.
مقاله‌ای که در پیش رو دارید، که حاوی چهل روایت از حضرات معصومین(علیهم السلام)در مورد سرمه و آثار آن می‌باشد، یک نمونه از دستورات مستحبی است که هم جنبه پیشگیری دارد و، هم به عنوان درمان برخی بیماری‌ها معرّفی شده است.
ضمناً از آنچه در بالا آمد یک نکته بسیار مهم دیگر نیز روشن می‌شود و آن این که: اسلام دینی نیست که فقط برای معتقدان به جهان آخرت مفید باشد، بلکه عمل به قوانین و احکام پر رمز و راز آن، برای منکران جهان آخرت نیز مفید است! بلکه بدون عمل به دستورات اسلام، دنیای دنیا پرستان نیز قابل بهره برداری مطلوب نیست!
با عنایت به مطالب فوق، توجّه شما عزیزان را به روایات مذکور، که در ضمن یک مقدّمه و سه بخش عرضه می‌گردد، جلب می‌نمایم.
رَبَّنا تَقَبَّلْ مِنّا اِنَّکَ اَنْتَ السَّمیعُ الْعَلیم
قم ـ حوزه مقدّسه علمیّه
ابوالقاسم علیان نژادی
5/4/1380

مقدّمه
روایات و احادیث مربوط به سرمه را می‌توان به سه بخش تقسیم کرد:
1ـ روایاتی که بر اهمیّت این سنت اسلامی تأکید ورزیده، و آثار و فوائد سرمه کشیدن را تبیین می‌نماید.
2ـ روایاتی که زمان سرمه کشیدن، مقدار آن، جنس و نوع ابزار سرمه را مشخّص می‌کند.
3ـ روایاتی که قرائت دعاهای خاصّی را به هنگام کشیدن سرمه سفارش می‌کند.
به امید آن که با توجّه و دقّت در این روایات و سپس عمل به آن، باور کنیم که اسلام برای تمام زوایای زندگی فردی و اجتماعی انسانها برنامه دارد.

بخش اوّل: اهمیّت سرمه کشیدن و فوائد آن
1ـ مرحوم طبرسی، در کتاب مکارم الاخلاق، در بیان آداب پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله) می‌گوید:
«و کان لا یفارقه فی اسفاره قارورة الدهن و المکحلة والمقراض و المرآة و السواک و المشط; پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله) همیشه شش چیز در سفر همراه داشت 1ـ شیشه کوچکی از روغن و کِرِم 2ـ سرمه دان 3ـ قیچی 4ـ آینه 5ـ مسواک 6ـ شانه». (1)
2ـ روایت زیر در کتاب «دعائم الاسلام» از پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله) نقل شده است:
«انه امر بالا کتحال بالا ثمد و قال(صلی الله علیه وآله): علیکم به فانه مذهبة لِلْقَذی(2) مصفاة للبصر; پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله)سفارش کردند که مسلمانان با «اثمد» سرمه بکشند. و ضمن تأکید بر این نوع از سرمه، فرمودند: سرمه به اثمد خار و خاشاک (و آشغالهای داخل چشم) را خارج نموده، و چشم را پاک می‌کند». (3)
3ـ در روایت دیگری از آن حضرت، که اهل سنّت نقل کرده اند، می‌خوانیم: «علیکم بالا ثمد، فانه یجلو البصر و ینبت الشعر; سرمه (با اثمد) را ترک نکنید، که باعث جلا و نورانیّت چشم و روئیدن موها می‌شود». (4)

4ـ در کتاب مصباح الزائر آمده است که:
«ان النبی(صلی الله علیه وآله) کان اذا سافر حمل معه خمسة أشیاء: المرآة و المکحلة والمذری و السواک و المشط; پیامبر(صلی الله علیه وآله)همواره در سفرها پنج چیز همراه داشت; آینه، سرمه، چنگال، مسواک، و شانه»(5)

5ـ علاّمه مجلسی روایت زیر را از یکی از معصومین(علیهم السلام) نقل می‌کند:
«و طین قبر الحسین شفاء من کل داء و الاکتحال بالا ثمد سراج العین و لیکن اربعاً فی الیمین و ثلاثاً فی الیسار عند النوم; تربت قبر (مطهّر) امام حسین(علیه السلام) شفاء هر درد، و سرمه اثمد باعث پرنور شدن چشم است. و مستحب است به هنگام خواب چهار بار در چشم راست، و سه بار در چشم چپ کشیده شود»(6)

6ـ امام صادق(علیه السلام) فرمودند:
«من اخذ من اظفاره کل خمیس لم ترمد عیناه و من اخذ کل جمعة خرج من تحت کل ظفر داء و الکحل یزید فی ضوء البصر و ینبت الاشفار; هرکس ناخنهایش را هر هفته، روز پنج شنبه، بگیرد ناراحتی و دردی عارض چشمانش نمی شود! و اگر روز جمعه هر هفته این کار را انجام دهد از زیر هر ناخنی درد و بیماری خارج می‌شود، و سرمه باعث زیاد شدن نور چشم و رشد مژه‌ها می‌شود»(7)

7ـ امام رضا(علیه السلام) فرمودند:
«من کان یؤمن باللّه و الیوم الاخر فلیکتحل; کسی که ایمان به خداوند و روز قیامت دارد (و مبدأ و معاد را پذیرفته) مستحب است که سرمه بکشد». (8)

8ـ امام رضا(علیه السلام) به یکی از اصحابش فرمود:
«اکتحل، فعرض انه لا یحبّ الزینة فی منزله فقال: اتق اللّه و اکتحل، و لا تدع الکحل; سرمه بکش. وی به حضرت عرض کرد: دوست ندارد خویش را در منزل زینت کند. امام فرمود: تقوای الهی را پیشه کن (از سخن امام معصوم سر پیچی نکن) و سرمه بکش و آن را ترک نکن». (9)

9ـ امام صادق (علیه السلام) فرمودند:
«الکحل ینبت الشعر و یجفّف الدِّمعه و یُعذِبُ الریق و یجلو البصر; سرمه (چهار فایده دارد)
1ـ به رشد موها کمک می‌کند.
2ـ از ریزش اشک زیاد (از حدّ معمول) جلوگیری می‌نماید.
3ـ آب دهان را گوارا می‌سازد.
4ـ و چشم را جلا می‌دهد». (10)

10ـ امام صادق(علیه السلام) در حدیث دیگری فرمودند:
«اربع یضئن الوجه: النظر الی الوجه الحسن، و النظر الی الماء الجاری، و النظر الی الخضرة و الکحل عند النوم; چهار چیز سبب نورانیّت سیمای انسان می‌شود:
1ـ نگاه کردن (بدون قصد لذّت جنسی) به صورت زیبا(ی شخصی که به او محرم است)
2ـ نگاه کردن به آب جاری
3ـ نگاه به سبزه
4ـ سرمه کشیدن به هنگام خواب». (11)

11ـ امام صادق(علیه السلام) در روایت دیگری فرمودند:
«الاثمد یجلوا البصر و یقطع الدِّمعة و ینبت الشعر; إثمد (نوع خاصّی از سرمه که در شیمی به آن «انتیمون» میگویند) سبب جلای چشم، قطع ریزش زیاد اشک و رویش مو می‌گردد». (12)

12ـ امام صادق(علیه السلام) در روایتی که از آن حضرت نقل شده، فرمودند:
«الکحل عند النوم امان الماء الذی ینزل فی العین; سرمه کشیدن به هنگام خواب، موجب امنیّت از آب (مروارید و مانند آن) است، که عارض چشم می‌گردد». (13)

13ـ امام ششم شیعیان جهان(علیه السلام) از پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله) چنین روایت می‌کند:
«اتی النبی(صلی الله علیه وآله) اعرابی یقال له «قلیب» و کان رطب العینین، فقال له رسول اللّه(صلی الله علیه وآله): اری عینیک رطبتین یا قلیب، قال: نعم یا رسول اللّه، همان کماتری ضعیفتان، قال: علیک بالا ثمد، فانه سرجین العین;یکی از عربهای جاهلیّت به نام «قلیب» که ناراحتی چشمی داشت و چشمانش دائماً مرطوب بود، خدمت پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله) رسید. حضرت به او فرمود: ‌ای قلیب! چشمانت را مرطوب می‌بینم. قلیب گفت: بله، ‌ای پیامبر خدا! چشمانم همانطور که فرمودید بیمار و ضعیف است. حضرت فرمود: إثمد (نوع خاصّی از سرمه) را فراموش نکن. سرمه بمنزله کود چشم محسوب می‌شود». (14)

14ـ اما هشتم(علیه السلام) فرمودند:
«من اصابه ضعف فی بصره فلیکتحل سبعة مراود عند منامه من الاثمد; هر کس ناراحتی و ضعفی در چشم خویش احساس می‌کند به هنگام خواب هفت بار سرمه بکشد، چهار بار در چشم راست و سه بار در چشم چپ». (15)

15ـ پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) فرمودند:
«لا تکتحل بالنهار و انت صائم، اکتحل لیلاً الاثمد یجلو البصر و ینبت الشعر; در روز به هنگامی که روزه هستی سرمه نکش، (بلکه) شب سرمه کن که باعث جلا و صفای چشم، و رشد موها می‌شود». (16)

16ـ امام صادق(علیه السلام) فرمودند:
«الکحل یزید فی ضوء البصر و ینبت الأشفار; سرمه نور چشم را زیاد می‌کند و باعث رشد مژه‌ها می‌شود». (17)

17ـ امام رضا(علیه السلام) فرمودند:
«علیک بالا ثمد، فانه یجلوالبصر و ینبت الاشفار و یطیب النکهة و یزید فی الباه; سرمه را فراموش نکن; زیرا باعث جلا و زیاد شدن نور چشم و رویش مژه‌ها و خوش بو شدن دهان و تقویت قوّه شهوت است». (18)

18ـ امام صادق(علیه السلام) فرمودند:
«الکحل یزید فی المباضعة; سرمه قدرت آمیزش را افزایش می‌دهد». (19)

19ـ امام صادق(علیه السلام) فرمودند:
«الکحل باللیل یطیّب الفم و منفعته الی اربعین صباحاً; سرمه کشیدن در شب سبب خوشبو شدن دهان می‌شود، و فایده آن تا چهل روز باقی است». (20)

20ـ امام صادق(علیه السلام) در روایت دیگری فرمودند:
«علیکم بالکحل فانه یطیّب الفم و علیکم بالسواک فانّه یجلو البصر، قال قلت: کیف هذا؟ قال: لانه اذا استاک نزل البلغم فجلا البصر و اذا اکتحل ذهب البلغم فطیب الفم; سرمه را فراموش نکنید که باعث خوشبو شدن دهان می‌گردد. و سعی کنید همواره مسواک کنید که سبب جلای چشم و روشنایی قدرت دید شما می‌شود!
شخصی پرسید: چطور سرمه و مسواک این دو اثر را دارد؟
امام فرمود: زیرا بر اثر مسواک «بلغم» کم می‌شود و در نتیجه نور چشم زیاد می‌شود. و هنگامی که سرمه می‌کشید «بلغم»(21)(22)

21ـ امام باقر(علیه السلام) فرمودند:
«الاکتحال بالاثمد ینبت الاشفار و یحدّ البصر و یعین علی طول السجود; سرمه کشیدن با اثمد موجب رشد مژه‌ها می‌شود، و چشم را تیز بین می‌کند، و به عبادت و شب زنده داری کمک می‌نماید». (23)
نکته جالب این که طبق این روایت، سرمه علاوه بر آثار مادّی، اثر معنوی نیز دارد.

22ـ امام صادق(علیه السلام) در روایتی فرمودند:
«الکحل یعذب الفم; سرمه آب دهان را شیرین می‌کند». (24)

23ـ امام باقر(علیه السلام) فرمودند:
«الاکتحال بالا صمد یطیب النکهة و یشدّ اشفار العین، سرمه کشیدن به إثمد دهان را خوشبو و مژه‌ها را محکم و قوی می‌کند». (25)

24ـ امام صادق(علیه السلام) فرمودند:
«الاثمد یجلو البصر و ینبت الشعر فی الجفن و یذهب بالدمعة; سرمه به اثمد سبب جلای دیده گان و تقویت مژه‌ها می‌شود، و از ریزش زیاد اشک جلوگیری می‌کند». (26)

25ـ امام صادق(علیه السلام) در روایت دیگری فرمودند:
«من نام علی اثمد غیر مسک أمن من الماء الاسود ابداً مادام ینام علیه;کسی که قبل از خواب سرمه اثمد که با بوی خوش مخلوط نشده استفاده کند، تا زمانی که مداومت بر این کار دارد، از آب سیاه در امان خواهد بود»(27)

26ـ امام صادق(علیه السلام) در روایت دیگری فرمودند:
«الکحل باللیل ینفع العین و هو بالنهار زینة; سرمه در شب برای چشم سودمند و در روز زینت است. ». (28)

27ـ علّامه حسام الدین هندی در کتابش از حضرت علی(علیه السلام) چنین نقل می‌کند:
«علیکم بالاثمد فانه منبتة للشعر مذهبة للقذاء مصفاة للبصر; سرمه اثمد باعث رشد مو، و از بین برنده خار و خاشاکهای داخل چشم، و موجب صفای دیدگان است. ». (29)
نتیجه این که: از روایات مذکور اهمیّت فوق العاده سرمه و آثار و فوائد مختلف و فراوان مادّی و معنوی آن روشن شد.

بخش دوم: آداب سرمه کشیدن
روایات این بخش، به سه دسته تقسیم می‌گردد:
اوّل: روایاتی که زمان سرمه کشیدن را بیان می‌کند.
دوّم: روایاتی که مقدار و تعداد دفعات، سرمه کشیدن را مشخّص می‌نماید.
سوّم: روایاتی که به نوع میل و مادّه سرمه اشاره دارد.

دسته اوّل: زمان سرمه کشیدن:
در بسیاری از روایات بیست و هفت گانه گذشته اشاره به این مطلب دیده می‌شود که:
شب، موقع خواب، زمان مناسبی برای این منظور است، این مطلب از روایات پنجم، دوازدهم، چهاردهم، پانزده ام، بیست و پنجم، و بیست و ششم بخوبی استفاده می‌شود و در احادیث آینده نیز این مطلب به چشم می‌خورد.
ضمناً از روایت بیستم و ششم، نکته دیگری استفاده شد وآن این که: کسانی که می‌خواهند به منظور زینت و آرایش از سرمه استفاده کنند در روز سرمه بکشند و کسانی که هدفشان از سرمه آثار جسمی و روحی و خلاصه سلامت روح و جسم است، در شب سرمه بکشند.
علاوه بر این، طبق برخی روایات، پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله) همواره شب هنگام موقع خواب این سنّت اسلامی را انجام می‌دادند.

دسته دوّم: تعداد دفعات سرمه کشیدن:

28ـ امام صادق(علیه السلام) از پدرانش(علیهم السلام)، چنین نقل می‌کند:
«کان للنبی مکحلة یکتحل منها فی کل لیلة ثلاث مراود فی کل عین عند منامه; پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله)سرمه دانی داشت که هر شب به هنگام خواب از آن سرمه دان سه بار در هر یک از چشمانش می‌کشید». (30)

29ـ امام صادق(علیه السلام) در حدیث دیگری از پدرانش(علیهم السلام) چنین نقل می‌کند:
«انه کان اکثر کحله باللیل و کان یکتحل ثلاثة افراد فی کل عین; پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله)غالباً شبها سرمه می‌کرد و در هر چشمش سه بار سرمه می‌کشید». (31)

30ـ امام رضا(علیه السلام) از پدرانش چنین نقل می‌کند:
«من اکتحل فیلوتّر، من فعل فقد احسن و من لم یفعل فلیس علیه شیء(32); کسی که سرمه می‌کشد سعی کند عدد فرد را انتخاب کند (یعنی یک بار یا سه بار یا پنج بار،. . . نه عدد زوج) البتّه این انتخاب مستحب است، و ترک آن هم مشکلی ندارد». (33)

31ـ در کتاب مکارم الاخلاق در مورد سرمه کشیدن پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله)چنین آمده است:
«یکتحل فی عینه الیمنی ثلاثاً و فی الیسری ثنتین و قال: من شاء اکتحل ثلاثاً و کل حین و من فعل دون ذلک او فوقه فلا حرج; حضرت رسول اکرم(صلی الله علیه وآله) در چشم راستش سه بار و در چشم چپش دو بار سرمه می‌کشید و می‌فرمود: هر کس دوست دارد هر زمانی سه بار سرمه بکشد و اگر بیش از سه بار یا کمتر از سه بار هم بکشد مشکلی نخواهد داشت». (34)

32ـ امام صادق(علیه السلام) می‌فرماید:
«کان رسول اللّه(صلی الله علیه وآله) یکتحل بالاثمد اذا آوی الی فراشه و تراً و تراً; سنّت و سیره پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله) این بود که به هنگام خواب با إثمد سرمه می‌کشید و در تعداد دفعات سرمه کشیدن، عدد فرد را انتخاب می‌کرد». (35)

33ـ پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله) فرمودند:
«اکتحلوا و تراً و استاکوا عرضاً; به هنگام سرمه کشیدن عدد فرد را انتخاب کنید و مسواک را از عرض دندانها بزنید». (36)

34ـ امام صادق(علیه السلام) می‌فرماید:
«ان رسول اللّه(صلی الله علیه وآله) کان یکتحل قبل ان ینام اربعاً فی الیمنی و ثلاثاً فی الیسری; پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله) قبل از خواب چهار بار در چشم راست، و سه بار در چشم چپ سرمه می‌کشید». (37)
35ـ امام صادق(علیه السلام) از پدرانش(علیهم السلام)، از رسول خدا(صلی الله علیه وآله) چنین نقل میکند:
«من اکتحل فلیوتر و من تجمّر فلیوتر و من استنجی فلیوتر و من استخار اللّه فلیوتر، در این امور چهار گانه عدد فرد را انتخاب کنید: سرمه کشیدن، رمی جمرات، استنجاء و استخاره». (38)

36ـ امام حسین(علیه السلام) می‌فرماید:
«قال لی رسول اللّه(صلی الله علیه وآله) یا بنی اکتحل و تراً یضیء لک بصرک; پیامبر(صلی الله علیه وآله) به من فرمود:
فرزندم: در سرمه عدد فرد را انتخاب کن تا نور چشم تو به سبب آن زیاد شود». (39)
نتیجه این که: آنچه در تعداد دفعات سرمه کشیدن مهم است، انتخاب عدد فرد است; امّا مقدار دقیق آن برای افراد مختلف متفاوت است، بدین جهت در بعضی از روایات فوق که تعداد دفعات سرمه کشیدن مشخّص شده، عددهای مختلفی ذکر شده است.

دسته سوّم: نوع سرمه و جنس میل آن:
همانگونه که در روایات گذشته مطالعه فرمودید، در بسیاری از روایات بر سرمه «اثمد» تاکید شده است. بنابراین شایسته است این نوع سرمه مورد استفاده قرار گیرد.

سؤال: سرمه اثمد چیست؟
جواب: در مورد این که «إثمد» سنگ معروفی است که از آن سرمه گرفته می‌شود و بنام «سرمه اثمد» نامیده می‌شود، همه علماء اهل لغت اتّفاق نظر دارند، امّا این که: معدن این سنگ کجاست؟ اختلاف نظر وجود دارد.
در مجمع البحرین آمده است: «إثمد سنگی است که به وسیله آن سرمه می‌کشند و معادن آن در مشرق است، و برخی معتقدند معادن آن در اصفهان است». (40)
دهخدا در لغت نامه خویش می‌گوید: «اثمد سنگ سرمه است و آن سنگی است که از مغرب و نیز از اصفهان می‌آورند. و بهترین آن، سنگ سرمه اصفهان است، نام دیگر آن انتیمون (antimine)می باشد». (41)
علّامه مجلسی(رحمه الله) می‌گوید: «اثمد سنگ سیاهی است که معدن آن اصفهان و اطراف آن است». (42)
و صاحب حدائق معتقد است: «این نوع سرمه در مکّه مکرّمه یافت می‌شود». (43)
خلاصه این که بهترین نوع سرمه، سرمه اثمد است. به این مطلب در روایات نیز تصریح شده است، قسمت عمده این روایات قبلاً ذکر شد، در اینجا به ذکر یک روایت دیگر قناعت می‌کنیم:

37ـ بیهقی در کتابش از سعید بن جبیر نقل می‌کند که ابن عباس گفت:
قال النبی(صلی الله علیه وآله): «البسوا من ثیابکم البیض و کفنوا فیها موتاکم و من خیر اکحالکم الاثمد انه یجلو البصر و ینبت الشعر; لباسهایتان را از پارچه‌های سفید انتخاب کنید و مردگانتان را در پارچه‌های سفید کفن نمائید و سرمه‌هایتان را از اثمد، که بهترین نوع سرمه است برگزینید، که سرمه اثمد باعث جلای چشم و رشد موها میگردد». (44)
نتیجه این که بهترین نوع سرمه، سرمه إثمد است; به گونه‌ای که برخی(45)که در روایت برای سرمه ذکر شده است، در غیر سرمه اثمد نباشد!
و امّا درمورد جنس «میل» سرمه و جنس «سرمه دان» در روایتی می‌خوانیم:
38ـ حسن بن جهم می‌گوید: «ارانی ابوالحسن(علیه السلام) میلاً من حدید و مکحلة من عظام فقال: هذا کان لابی الحسن(علیه السلام) فاکتحل به فاکتحلت; امام هشتم(علیه السلام) سرمه دانی که از استخوان و میل آن که از آهن ساخته شده بود را به من نشان داد و فرمود: این از پدرم امام موسی کاظم(علیه السلام) بوده است با این سرمه بکش، سپس من با آن سرمه کشیدم». (46)
شایسته است متخصّصان در این مسأله کاوش کنند: که آهن چه ارتباطی با سرمه دارد که از آن برای این منظور استفاده می‌شده است؟

بخش سوّم: دعاهای هنگام سرمه کشیدن
بی شک ارتباطی بین اعمال و دعاهایی که به هنگام آن اعمال مستحب شمرده شده وجود دارد. بدین جهت توجّه به مضمون این دعاها در خور اهمیّت است; به این دعاها توجّه کنید:

39ـ در روایتی از حضرت رضا(علیه السلام) می‌خوانیم که آن حضرت فرمودند:
«هر زمان خواستی سرمه بکشی، میل سرمه را در دست راست بگیر و داخل سرمه دان کن و در آن هنگام «بسم اللّه» بگو و هنگامی که خواستی سرمه را به چشمت بکشی این دعا را بخوان: «اَللّهُمَّ نَوِّرْ بَصَری وَاجْعَلْ فِیهِ نُوراً اَبْصُرُ بِه حَقَّکَ، وَاهْدِنی اِلی طَریقِ الْحَقِّ وَ اَرْشِدْنی اِلی سَبیلِ الرَّشادِ، اَللّهُمَّ نَوِّر عَلَیِّ دُنْیایَ وَ آخِرَتی; پروردگارا! چشمانم را (بوسیله این سرمه) نورانی گردان، و در چشمانم نوری قرار ده (که نه تنها اشیاء مادّی بوسیله آن قابل رؤیت باشد، بلکه بتوانم با آن) حقّ تو را ببینم. (خدایا!) مرا به راه حق هدایت بنما و به راه رشد ارشاد فرما. پروردگارا! دنیا و آخرتم را نورانی و روشن گردان». (47)

40ـ در روایت دیگری از امام صادق(علیه السلام) می‌خوانیم:
«این دعا را به هنگام سرمه کشیدن بخوانید: «اَللّهُمَّ اِنّی اَسْئَلُکَ بِحَقِّ مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد اَنْ تُصَلِّی عَلی مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد، وَ اَنْ تَجْعَلَ النُّورَ فی بَصَری، وَالْبَصیرَةَ فی دیِنی، وَالْیَقینَ فی قَلْبی، وَالْاِخْلاصَ فی عَمَلی، وَالسَّلامَةَ فی نَفْسی، وَالسَّعَةَ فی رِزْقی، والشُّکْرَ لَکَ اَبَداً ما اَبْقَیْتَنی ;(48)می خواهم که: بر محمد و آل محمد درود فرستی، و چشمانم را پر نور قرار دهی، و مرا در دینم با بصیرت گردانی، و یقین را در قلب و روحم نافذ گردانی، و عملم را با اخلاص سازی، و جسم و جانم را سالم گردانی، و رزق و روزی ام را وسعت بخشی، و تا زنده ام توفیق شکرگزاری نعمتها را به من ارزانی داری!». (49)
پروردگارا! توفیق شناخت معارف و احکام حیاتبخش اسلام و سپس عمل به آن و تبلیغ و ترویج صحیح آن را به ما عنایت فرما.
والسلام علیکم و رحمة اللّه و برکاته
پایان

پی نوشتها:

1. مستدرک الوسائل، جلد اوّل، ابواب آداب الحمام، باب 29، حدیث2.
2. «قذی» (بر وزن قضا) به گفته مقاییس اللغة، مفهومی بر خلاف صفا و خلوص دارد، و به همین جهت به شیء آلوده‌ای که در آب بیفتد و آن را خراب کند «قذی» می‌گویند. و نیز به چیزهای که در چشم می‌افتد و چشم را ناراحت می‌کند «قذی» گفته می‌شود.
3. مستدرک الوسائل، جلد اوّل، ابواب آداب الحمام، باب 30، حدیث اوّل.
4. المغنی، جلد اوّل صفحه 106.
5. بحار الانوار، جلد 97، صفحه 103و جلد 73، صفحه 239
6. بحار الانوار، جلد 59، صفحه 287
7. بحار الانوار، جلد 59، صفحه 146.
8. ثواب الاعمال، صفحه 22، به نقل از بحار الانوار، جلد 73، صفحه 94
9. بحار الانوار، جلد73، صفحه 96.
10. خصال، جلد 1، صفحه 16، به نق از بحار الانوار، جلد73، صفحه 94.
11. خصال، جلد 1، صفحه 113، به نقل از بحار الانوار، جلد 73، صفحه 94
12. ثواب الاعمال، صفحه 22، به نقل از بحار الانوار، جلد 73، صفحه 94.
13. مکارم الاخلاق، صفحه 49، به نقل از بحار الانوار، جلد 73، صفحه 96.
14. طبّ الائمة، صفحه 93، به نقلل از بحار الانوار، جلد 73، صفحه 95.
15. طبّ الائمة، صفحه 93، به نقل از بحار الانوار، جلد 73، صفحه 95.
16. السنن الکبری، جلد4، صفحه 262
17. بحار الانوار، جلد4، صفحه 95.
18. مکارم الاخلاق، صفحه 48، به نقل از بحار الانوار، جلد 73، صفحه 95
19. همان
20. همان
21. «بَلْغَمْ» ماده‌ای سفید و لزج است که از داخل بدن ترشّح می‌کند و خارج می‌شود، و در اصطلاح طبّ قدیم، یکی از اخلاط چهار گانه بدن می‌باشد (فرهنگ عمید)
22. مکارم الاخلاق، صفحه 49، به نقل از بحار الانوار، جلد 73، صفحه 96.
23. همان
24. وسائل الشیعة، جلد اوّل، صفحه 410.
25. وسائل الشیعة، جلد اوّل، صفحه 412.
26. همان
27. همان
28. وسائل الشیعة، جلد اوّل، صفحه 413.
29. کنز العمال، جلد 6، صفحه 646، حدیث 17205.
30. بحار الانوار، جلد 73، صفحه 95.
31. بحار الانوار، ج 73، صفحه 96.
32. این روایت را ابن قدامه در المغنی، جلد اوّل، صفحه 106 نیز از پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) نقل کرده است.
33. بحار الانوار، جلد 73، صفحه 96.
34. بحار الانوار، جلد 73، صفحه 97.
35. وسائل الشیعة، جلد 1، صفحه 411.
36. وسائل الشیعة، جلد 1، صفحه 412.
37. وسائل الشیعة، جلد 1، صفحه 413.
38. بحار الانوار، جلد 73، صفحه 96.
39. المستدرک، جلد 1، ابواب آداب الحمام، باب 31، حدیث 3.
40. مجمع البحرین، جلد اوّل، صفحه 251، حرف ث.
41. لغت نامه دهخدا، جلد 2، صفحه 1010.
42. روضة المتّقین، جلد اوّل، صفحه 176.
43. الحدائق الناظرة، جلد 5، صفحه 575.
44. السنن الکبری، جلد3، صفحه 245. شبیه این روایت در مستدرک الواسائل، جلد اوّل، آداب الحمام، باب 30، جلد اوّل، نیز آمده است.
45. الخدائق الناظرة، جلد 5، صفحه 575.
46. وسائل الشیعة، جلد اوّل صفحه 414.
47. فقه الرضا، به نقل از بحار الانوار، جلد 73، صفحه 95.
48. شخصی از ناراحتی چشمش به امام صادق(علیه السلام) شکایت کرد، آن حضرت فرمود: آیا دعائی به تو تعلیم بدهم که برای دنیا و آخرتت مفید و درد چشمت را تسکین دهد؟ آن شخص عرض کرد، بله، بفرمائید. حضرت فرمودند: بعد از مغرب و طلوع فجر( بعد از اذان صبح) این دعا را می‌خوانی. سپس دعای فوق را به آن مرد تعلیم دادند (سفینة البحار، جلد 6، صفحه 448).
49. مکارم الاخلاق، صفحه 49، به نقل از بحار الانوار، جلد 73، صفحه 96