آنچه در ادامه می‌آید مصاحبه امروز روزنامه خراسان با دکتر هادوی تهرانی، استاد حوزه و دانشگاه هست. موارد مطرح شده لزوما نظر نویسنده وبلاگ نیست و صرفا جهت اطلاع رسانی منتشر می‌شود.
آیت الله هادوی در سخنان خود بر این که ازدواج موقت از نظر فقهی و شرعی دارای احکام و شرایط خاصی ا ست تاکید دارد. سخنان وی بیشتر به مباحثی همچون سوء استفاده های مردان متاهل از ازدواج موقت و ایجاد دیدگاه منفی نسبت به این نوع ازدواج ، امکان ایجاد محدودیت در ازدواج موقت برا ی متاهلان با مجوز شرعی ، افزایش دوستی های خیابانی و استقبال بسیاری از جوانان از آن به جای تن دادن به ازدواج موقت ، ضعف کارکرد فرهنگی در جامعه ما با توجه به ترویج مسائلی همچون روز « ولنتاین » به عنوان نماد دوستی با جنس مخالف از سوی بیگانگان و ... معطوف شده است.
سوال: در این روزها بحث هایی در مورد ضرورت و فرهنگ سازی برای ازدواج موقت در مورد دختران و پسران مطرح می شود نظر شما در این مورد چیست؟
هادوی: یک وقت از نظر فقهی در مورد ازدواج موقت بحث می شود. خب، ازدواج موقت از نظر فقهی و شرعی روشن است و این نوع ازدواج نیز مثل ازدواج دائم مشروع و دارای احکام خاص و روشنی است. نوع عقد، نحوه عقد، پایان عده و سایر مسائل آن روشن و واضح است. بنابراین از این حیث حرف تازه ای در مورد آن وجود ندارد. اما اگر بخواهیم از نظر اجتماعی آن را به بحث بگذاریم و این که آیا ازدواج موقت از نظر اجتماعی خوب است یا بد، آثار منفی در بردارد یا آثار مثبت، بحث باید از این نظر مورد بررسی قرار گیرد. اما این را باید در نظر داشت که ما به حکمت خدا معتقد هستیم و قطعا حکمتی در ازدواج موقت نیز وجود داشته است که شارع آن را قرار داده است. ازدواج موقت نوعی گشایش برای افراد است و شارع راه های مشروع را افزایش داده است تا در زمینه برطرف کردن نیازها تسهیل و سهولت وجود داشته باشد. روابط مرد و زن در قالب های خاص ازدواج دائم و موقت تعریف شده است.
اما از نظر اجتماعی دو مسئله در مورد ازدواج موقت وجود دارد که آن را غیرقابل پذیرش در جامعه کرده است اول :دیدگاه های منفی که نسبت به آن وجود دارد و دوم سوء استفاده هایی که گاه مردان متاهل از آن کرده اند و حتی می توان گفت دیدگاه های منفی در اثر سوء استفاده از این نوع ازدواج به وجود آمده است.
سوال: جدا از مباحث شرعی و فقهی آیا می توان برای ازدواج موقت قالب بندی و مرزبندی مشخص کرد مثلا گفت: برای متاهلان ممنوع و برای مجردان و تحت شرایط خاص تعریف شود؟
ج: این بحث، بحث شکلی است و این که آیا می خواهیم دخل و تصرفی در شرایط تحقق ازدواج موقت ایجاد کنیم یعنی غیر از شرایطی که شارع تعیین کرده، شرایطی اضافه کنیم به عنوان همان قیدی که اشاره کردید که برای افراد مجرد باشد و برای متاهلان ممنوع شود به نظر می رسد که این مرزبندی ایجاد نوعی محدودیت در حکم شرعی است. چرا که این قید (که ازدواج موقت فقط برای مجردین باشد) در حکم شرعی ازدواج موقت وجود ندارد.
سوال: آیا قید زدن و شرط گذاشتن توسط قانون گذار با حکم شرع منافات دارد؟
هادوی: هر حلالی را حرام کردن و هر حرامی را حلال کردن باید مجوز شرعی داشته باشد اگر قانون‌گذار بنا به مصلحت به این نتیجه برسد که در شرایط فعلی محدودیت و مرزبندی شود، برای دوره ای می توان آن را با مجوز قانونی انجام داد. به عنوان مثال در بحث تجارت که عمل جایزی است برای حفاظت از منافع ملی و حمایت از محصولات داخلی، صادرات یا واردات برخی از محصولات محدود می شود. بنابراین مادامی که مصلحتی وجود دارد می توان در برخی از احکام با مجوز فقها محدودیت ایجاد کرد.
سوال: در حال حاضر برخی از کارشناسان به این نتیجه رسیده اند که برای عبور از بحران دوستی ها و روابط دختر و پسر، ازدواج موقت بهترین راهکار است بنابراین با این مصلحت می توان برای ازدواج موقت دختر و پسر فرهنگ سازی کرد اما برای جلوگیری از سوءاستفاده ازدواج موقت برای متأهلان ممنوع شود.
هادوی: یک وقت می خواهیم ازدواج موقت را برای دختران و پسران مجرد فرهنگ سازی کنیم این مسئله جنبه اجتماعی و اخلاقی دارد نه جنبه حقوقی و قانونی و منافاتی نیز با احکام شرعی ندارد اما یک وقت می گوییم از آن طرف که ازدواج موقت را برای مجردان فرهنگ سازی می کنیم برای متاهلان ممنوعیت ایجاد کنیم. این بخش از مسئله خلاف مصالح شرعی است که نیاز به مجوز فقها و قانون دارد. اما یک نکته را باید در نظر داشت و آن این که در حال حاضر روابط دختر و پسر و آسیب های ناشی از آن قابل انکار نیست برای این که روابط دختر و پسر را در قالب ازدواج موقت تعریف کنیم نیاز به محدود کردن و قالب بندی نداریم. باید فرهنگ سازی کنیم تا ازدواج موقت برای دختران و پسران مجرد به عنوان هنجار اجتماعی دربیاید.
برای این کار باید موانع فرهنگی را بازشناسی کنیم باید ببینیم چه طور می شود دختر و پسری به عنوان دوست دختر و دوست پسر با هم ارتباط برقرار می کنند و به این روابط هم افتخار می کنند اما اسم ازدواج موقت که می آید بسیاری آن را نمی پسندند در حالی که راهکار شرعی است. بنابراین باید فرهنگ سازی کنیم و موانع فرهنگی را برطرف کنیم.
ببینید! الان ما نگران هستیم که اگر در مورد ازدواج موقت فرهنگ سازی کنیم منجر به سوءاستفاده متاهلان از آن می شود. اولا باید گفت: بستگی دارد که ما چه طور در مورد ازدواج موقت فرهنگ سازی کنیم. باید نگاه ما جامع باشد. ایجاد محدودیت در ازدواج موقت نمی تواند نگاه جامع باشد. از طرفی هر مصلحتی که برای جامعه در نظر گرفته شود مفاسدی نیز دربردارد. باید مصلحت ها را در کنار مشکلات و ایرادات آن بسنجیم. از هر حکم شرعی هم می توان استفاده خوب کرد هم استفاده بد.
سوال: شما در این مورد چه راهکاری را پیشنهاد می کنید؟
هادوی: به نظر می رسد باید جنبه های مثبت ازدواج موقت را برای دختران و پسران مجرد معرفی کنیم و سوءاستفاده هایی را که احتمال دارد از آن بشود نیز معرفی کنیم. از سوی دیگر فرهنگ سازی در این قضیه، امری کوتاه مدت نیست شاید ده ها سال نیاز به فرهنگ سازی در این زمینه داشته باشیم. کار پر زحمت و حاشیه ای است. ازدواج نیاز طبیعی انسان است و اسلام با پذیرش طبیعت انسان تلاش دارد آن را به سمت و سوی درست و عقلانی هدایت کند. در جامعه کنونی متاسفانه به دلیل جدا شدن از سرچشمه های اصیل فرهنگی، برخی از بخش های احکام اسلامی که به ذوق و سلیقه مان خوش آمده را پذیرفته ایم و برخی را که برخلاف ذوق مان بوده است عملا انکار کرده ایم و این زمینه منجر به بروز ناهنجاری های اجتماعی شده است در حالیکه بسیاری از مشکلات اجتماعی بر مبنای احکام اسلامی قابل حل است. ما در حال حاضر در کلیات مسائل و احکام اسلامی به صورت دانه ای و گزینشی برخورد می کنیم. برخورد ما با مفاهیم اسلامی سیستمی است نه جامع. در حالی که اسلام مجموعه ای است از احکام اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی که در هم تنیده است. بنابراین ازدواج موقت باید در فضایی دیده شود که اسلام تصویر کرده است.
سوال: اما آنچه از ازدواج موقت تاکنون در اذهان شکل گرفته است این است که هر مرد متاهل می تواند چندین بار ازدواج موقت داشته باشد آیا این فضا قابل تغییر است؟
هادوی: معنای ازدواج موقت این نیست که یک مرد چند تا زن بگیرد و همه را تبدیل کند به مجموعه ای گرفتار و بدبخت. اسلام برای ازدواج موقت نیز شرایطی را تعیین کرده است. اگر این موازین به طور کامل اجرا شود در این بحث محدودیت ایجاد می شود. بنابراین نباید از ازدواج موقت به صرف سوءاستفاده هایی که وجود دارد، دیدگاه منفی ارائه داد.
سوال: چگونه می توان از ازدواج موقت دیدگاه مثبت ارائه داد در حالی که بسیاری آن را عامل تضعیف خانواده می نامند درست است که در مواقعی مشکلاتی را حل می کند اما عامل برخی از مشکلات نیز هست و حال چگونه می شود از این کارکرد برای جوانان در سن ازدواج استفاده کرد.
هادوی: آنجا که ازدواج موقت عاملی برای تضعیف خانواده است با مبانی و مفاهیم خانواده سازگاری ندارد. در حالی که ازدواج موقت هم به نوعی تشکیل خانواده است ازدواج موقت این کارکرد را دارد که به صورت گذرا برای تامین مشروع نیازهای طبیعی انسان برای مدت زمان مشخص مورد استفاده قرار گیرد به معنای دیگر شکلی از خانواده با کارکرد درست است و البته در فضای امروز جامعه باتوجه به روابط غیرمتعارف دختران و پسران در محیط های دانش آموزی و دانشگاهی و ...ازدواج موقت تسهیلی است برای جوانان که به هر دلیلی امکان ازدواج دائم را ندارند و در نگاه دیگر ازدواج موقت راه حلی است برای روابطی که در چارچوب خانواده نمی گنجد.
سوال: با این تعاریف به فرض که ازدواج موقت برای جوانان در حال ازدواج و مجرد فرهنگ سازی شد چگونه می توان از آسیب های آن برای دختران کاست؟
هادوی: یکی از ویژگی های ازدواج موقت که کمتر به آن توجه شده است این است که برخلاف ازدواج دائم که نمی توان سطح روابط آن را تعیین کرد در ازدواج موقت می توان سطح روابط را مشخص کرد و شرط گذاشت و شبیه آنچه در حال حاضر به عنوان صیغه محرمیت در میان مردم رایج است در حالی که ما در اسلام چیزی به اسم صیغه محرمیت نداریم. در ازدواج موقت در هنگام عقد می توان سطح روابط را تعریف کرد. می توان سطح روابط آن را در سطح روابط ازدواج دائم تعریف کرد یا در حد گفت وگو یا محرمیت ساده باشد. بنابراین با این تعریف و فرهنگ سازی به این سبک و سیاق، هم می توان آن را در جامعه قابل باور و پذیرش کرد و هم از آسیب هایی که ممکن است متوجه خانم‌ها باشد کاست.
سوال: به نظر شما برای قابل پذیرش کردن موضوع باید از ابزارهای قانونی کمک گرفت یا فرهنگ سازی صرف در این زمینه جوابگوست؟
هادوی: به نظر من در این مورد بیش از آن که با ابزارهای قانونی می توان این موضوع را جهت داد باید با هنجارسازی مناسب آن را نهادینه کنیم. شریعت در این زمینه قانون گذاری کرده است و وظیفه کارشناسان و مسئولان این است که با هنجارسازی راه درست بهره بردن از قوانین شریعت را آموزش دهند.
سوال: شاید یکی از ابزارهای هنجارسازی و فرهنگ سازی این باشد که صاحب نظران و کارشناسان و طراحان این ایده خود در این زمینه و برای خانواده خود پیش قدم شوند. آیا شما حاضرید که دختر یا پسر خود را قبل ازدواج به ازدواج موقت ترغیب و تشویق کنید تا سرلوحه خانواده ها در این زمینه قرار گیرد؟
هادوی: در واقع این سوال ، سوال سختی است که شاید در برهه ای از زمان ائمه نیز با آن روبه رو بوده اند. باتوجه به این که در شریعت اسلام ازدواج موقت جایز بوده است و بر همین اساس از ائمه نیز چنین سوالی پرسیده شده است که آیا حاضرید دختران خود را بر مبنای ازدواج موقت همسر بدهید. آن چه مسلم است این که جواب آ ن ها به این سوال منفی بوده است نه از این بابت که شرعا ازدواج موقت جایز نیست بلکه از این لحاظ که در شرایط اجتماعی، فرهنگی آن زمان با شئونات جامعه سازگار نبوده است.
در فضای فعلی جامعه نیز ازدواج موقت با هنجارهای موجود جامعه سازگار نیست و حتی حکم شرعی در این زمینه هنجارها را تغییر می دهد. بنابراین به دلیل این که در جامعه فعلی هنجار منفی تلقی می شود باید از آن اجتناب شود. اگر توانستیم با مدیریت صحیح فرهنگی هنجارها را تغییر دهیم و با روش های فرهنگی، اذهان مردم را نسبت به آن تغییر دهیم همه می توانند آن را اجرا کنند.
ببینید در حال حاضر در بحث ازدواج بسیاری از موارد به عنوان هنجار درآمده است در حالی که فی نفسه ناهنجاری است به عنوان مثال مهریه های بالا، این که پسر باید درآمد ثابت داشته باشد و هزینه های سرسام آور عروسی همه این ها که جزو هنجارها و عاداتی است که ازدواج دائم را با مشکل مواجه کرده است. سن ازدواج بالا رفته است و به همان نسبت که سن ازدواج در حال افزایش است منحنی روابط نامشروع، دوستی های خیابانی، اینترنتی و چت رو به افزایش است. سن روابط دختر و پسر رو به کاهش است و حتی به سنین دانش آموزی رسیده است این ها واقعیتی است که نمی توان آن را کتمان کرد. در حالی که اگر هنجارها و رسوم ازدواج را تغییر دهیم ازدواج ها تسهیل می شود و به همان نسبت روابط نامشروع کاهش می یابد. به این نکته توجه کنید. اتفاقی که عملا در جامعه ما افتاده است این است که در هنجارسازی دچار مشکل شده ایم. فکر می کنیم هنجارسازی از طریق انتقال مفاهیم صورت می گیرد. از این طرف می گوییم ازدواج آسان، ازدواج های دانشجویی، اما از آن طرف زندگی های آنچنانی را در تلویزیون به تصویر می کشیم. آن چه در عمل نشان می دهیم با آنچه در حرف گفته می شود متفاوت است.
از آن طرف فرهنگ بیگانه در مقابل ضعف کارکرد ما در این زمینه، بیکار ننشسته است، روابط دختر و پسر و دوستی های خیابانی و روابط نامشروع را در فیلم ها و برنامه های خود هنجارسازی کرده و به خورد جوانان داده است و وضعیت طوری شده است که جوانان ما به دوستی هایشان با جنس مخالف افتخار می کنند اما از آن چه شریعت ما برای دوری از گناه و آسیب بنیان نهاده دوری می گزینند و با اکراه بیان می کنند. روز «ولنتاین» که نماد این روابط است به راحتی در جامعه ما ترویج شده است و حتی زن و شوهرها بدون توجه به معنای آن به هم هدیه می دهند. آن ها برای جوانان ما هنجارسازی کرده اند و ما هنوز اندر خم یک کوچه ایم و یک سوال بی جواب؛ آیا ما توانسته ایم یکی از مفاهیم دینی و فرهنگی مان را تبدیل به هنجار عمومی کنیم و همه این ها ناشی از ضعف عملکرد مجموعه فرهنگی کشور است؟ (به نظر من همه نه اما اکثرش بله)
سوال: با این توضیحات برای هنجارسازی از ازدواج موقت باید به صورت عملی وارد بحث شویم. آیا این ظرفیت در جامعه وجود دارد؟
هادوی: ما وقتی می توانیم ازدواج موقت را تبدیل به هنجار مثبت کنیم که اولا سطح آگاهی مردم را نسبت به مسائل اسلامی و خانواده و ازدواج افزایش دهیم. با آگاهی و معرفت می توانیم هنجارها را شکل دهیم.
از سوی دیگر باید به اسلام به عنوان کل نگاه کنیم اگرمی خواهیم ازدواج موقت را هنجار کنیم ابتدا باید فضای لازم را در ذهن مردم ایجاد کنیم و این مسئله مستلزم آشنایی جوانان و نوجوانان با مفاهیم اسلامی است و این که با فرهنگ سازی فضایی ایجاد شود که افراد احساس کنند از طریق مشروع می توانند نیازهای طبیعی خود را برطرف کنند احساس امنیت در جامعه برقرار می شود و کسی دنبال نامشروع نمی رود مگر این که بیمار باشد. وقتی جوان و نوجوان می داند که جامعه می پذیرد از طریق ازدواج موقت که هم شرعی است و هم قانونی نیازهای خود را برطرف کند دنبال رابطه های خیابانی نمی رود.